Stop στην Καταστροφική Αλιεία

Παράκτια Αλιεία

Το Αρχιπέλαγος, Ινστιτούτο Θαλάσσιας & Περιβαλλοντικής Έρευνας Αιγαίου, δουλεύοντας στο πεδίο και μελετώντας την αλιεία και τα θαλάσσια οικοσυστήματα, καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου και σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου, καταλήγει στο αναμφισβήτητο συμπέρασμα είναι ότι η παραγωγικότητα της αλιείας μειώνεται χρόνο με το χρόνο και αναλόγως υποβαθμίζεται η βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η καταγραφή της βιοποικιλότητας των παράκτιων οικοτόπων δείχνει όμως ότι σε πολλές περιοχές του

Αιγαίου η κατάσταση είναι
αναστρέψιμη. Εάν εφαρμοστούν άμεσα ουσιαστικά μέτρα διαχείρισης, μπορούμε να αναμένουμε ανάκαμψη της αλιείας, σε αντίθετη όμως περίπτωση η κατάρρευση της παράκτιας αλιείας θα είναι αναπόφευκτη, προκαλώντας καταστροφικές συνέπειες τόσο για τους παράκτιους αλιείς και τις κοινωνίες που εξαρτώνται από την παράκτια αλιεία, όσο και για τη βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.

Μία από τις βασικές προϋποθέσεις για να μπορέσει να συνεχίσει να υπάρχει η παράκτια αλιεία, είναι να προστατευθούν οι παραγωγικοί οικότοποι από τους οποίους εξαρτάται η δυνατότητα αναγέννησης των ιχθυαποθεμάτων. Τα θαλάσσια λιβάδια της Ποσειδώνιας είναι ίσως από τους κυριότερους οικοτόπους που καθορίζουν την παραγωγικότητα των ιχθυοαποθεμάτων, αλλά και τη γενικότερη βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων Η αλιευτική δραστηριότητα με συρόμενα εργαλεία προκαλεί καταστροφή αυτών των σημαντικών οικοτόπων.

Αυτό το θαλάσσιο λιβάδι το οποίο βρισκόταν στα 40 μέτρα βάθος και καταστράφηκε από αλιεία με μηχανότρατα. Θα χρειαστεί 100 περίπου χρόνια για να επανέλθει στην αρχική του κατάσταση (σε περίπτωση που δεν θα δεχτεί άλλη επιβάρυνση).

Επομένως ένα από τα αναγκαία μέτρα για να εξασφαλιστεί η δυνατότητα αναγέννησης των ιχθυοαποθεμάτων είναι να προστατευθούν ουσιαστικά οι παραγωγικοί οικότοποι:

(α) θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας(Posidonia oceanica),

(β) εκβολές ποταμών,

(γ) περιοχές με τη λεγόμενη τραγάνα (γνωστοί και ως coralligene, δηλ. ασβεστολιθικά ροδοφύκη που σχηματίζουν υφάλους ξεχωριστής σημασίας για την παραγωγικότητα των ιχθυοαποθεμάτων.

Η ισχύουσα αλιευτική νομοθεσία προστατεύει (θεωρητικά και έως ένα βαθμό) τα θαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας και κάποιες εκβολές ποταμών, αλλά δεν προστατεύει τους οικότοπους της τραγάνας, έναν τύπο οικοτόπου που θεωρείται μη ανανεώσιμος φυσικός πόρος, δεδομένου ότι έχει ρυθμό ανάπτυξης 0,06-0,03mm/χρόνο. Κατά τη νόμιμη αλιεία με μηχανότρατα, καταστρέφονται ύφαλοι που χρειάζονται έως και 7.000 χρόνια για να σχηματιστούν.

Στα πλαίσια του νέου κανονισμού είναι απαραίτητη η άμεση απαγόρευση της αλιείας με εργαλεία όπως η μηχανότρατα, η πεζότρατα και το γρι-γρι στους παραγωγικούς οικοτόπους. Πρέπει να καθοριστεί όμως ποιοι είναι αυτοί οι παραγωγικοί οικοτόποι, έτσι ώστε να καθοριστούν συγκεκριμένα αλιευτικά πεδία για τα συρόμενα αλιευτικά εργαλεία. Για το σκοπό, αυτό είναι αναγκαία η λεπτομερής καταγραφή και χαρτογράφηση των παραγωγικών οικοτόπων σε ολόκληρη την Ελλάδα. Είναι βέβαια απαραίτητο να ληφθούν παράλληλα επιπλέον μέτρα όπως:

1. τοπικοί περιορισμοί και εποχιακοί περιορισμοί αλιείας,

2. αύξηση της επιλεκτικότητας όλων των αλιευτικών εργαλείων,

3. σωστός έλεγχος των αλιευτικών δραστηριοτήτων για την εξασφάλιση της τήρησης των μέτρων διαχείρισης.

Η συν-διαχείριση, δηλαδή η συμμετοχή των φορέων των αλιείων στη διαδικασία πρότασης και απόφασης μέτρων διαχείρισης είναι αναμφισβήτητα ο πιο αποτελεσματικός τρόπος που εξασφαλίζει την αποδοχή και τήρηση της διαχείρισης.

Προστατευόμενα είδη

Η ήδη επιβεβαρυμμένη παράκτια αλιεία έχει να αντιμετωπίσει ένα ακόμα πρόβλημα, την καταστροφή που προκαλούν στα δίχτυα τα ρινοδέλφινα και οι φώκιες. Τα είδη αυτά αντιμετωπίζουν ανάλογα προβλήματα με αυτά των παράκτιων αλιέων: η μείωση των ιχθυοαποθεμάτων δυσκολεύει την επιβίωση τους. Η υποβάθμιση των ιχθυοαποθεμάτων ωθεί τα ρινοδέλφινα και τις φώκιες να προκαλούν ολοένα και μεγαλύτερες καταστροφές στα δίχτυα των παράκτιων αλιείων όπου αποζητούν ψάρια για να τραφούν. Οι αλιείς αφού δεν λαβαίνουν καμιάς μορφής αποζημίωση ή ενίσχυση για την καταστροφή αυτή, αναπόφευκτα στρέφονται ενάντια στα θαλάσσια θηλαστικά. Εάν θέλουμε να προστατεύσουμε τα θαλάσσια θηλαστικά στην πράξη και όχι μόνο στα χαρτιά, πρέπει να στηρίξουμε τους επαγγελματίες που θίγονται από αυτά.

Με την κάθετη υποβάθμιση της παράκτιας αλιείας

- Χάνονται θέσεις εργασίας σε περιοχές που δεν είναι δυνατόν να αναπληρωθούν. Στα μικρά νησιά και τις απομακρυσμένες περιοχές που δεν μπορούν να στηρίξουν άλλη απασχόληση πέρα από την αλιεία. Εάν χαθεί η αλιεία, οι περιοχές αυτές θα ερημώσουν αφού οι κάτοικοι θα χρειαστούν να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές για να επιβιώσουν.

- Οι τοπικές κοινωνίες στερούνται μια πολύτιμη πηγή τροφής και υποβαθμίζεται η ποιότητα ζωής τους.

- Ενώ παράλληλα υποβαθμίζονται και οι πληθυσμοί από τα προστατευόμενα θαλάσσια είδη.

Μέτρα Διαχείρισης

Τα μέτρα διαχείρισης πρέπει να είναι καλά μελετημένα σε σχέση με τις κοινωνίες στις οποίες απευθύνονται. Πολλές φορές μέτρα που στα χαρτιά φαίνονται ιδανικά, στην πράξη μπορεί να αποβούν καταστροφικά: Παράδειγμα αποτελεί το μέτρο που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια και επιδοτεί την απόσυρση των αλιευτικών σκαφών, αποτέλεσμα του οποίου ήταν να καταστραφούν χιλιάδες θέσεις εργασίας οι οποίες δεν αναπληρώθηκαν. Με τα πενιχρά ποσά που έλαβαν οι πρώην αλιείς, στραφηκαν σε μια κακή μορφή τουρισμού, χωρίς οργάνωση, πλαίσιο ή πλάνο (που συνήθως υπάρχει για 20 μέρες το χρόνο). Με τη φετινή κατάρρευση του τουρισμού βλέπουμε πολλές δεκάδες πρώην αλιέων να έχουν οδηγηθεί σε οικονομική καταστροφή και να έχουν ξεκινήσει να μεταναστεύουν σε αστικές περιοχές για να συντηρήσουν τις οικογένειες τους. Εφόσον ωθούμε τους μικρούς παράκτιους αλιείς να εγκαταλείψουν το επάγγελμά τους, πρέπει να έχουμε μια ολοκληρωμένη πρόβλεψη για το τι θα κάνουν έπειτα. Το Φαρμακονήσι ερήμωσε και σε πολλά άλλα μικρονήσια οι αλιείς εγκαταλείπουν και η ερήμωση πλησιάζει. Για να μπορέσει να επιβιώσει η παράκτια αλιεία απαιτούνται άμεσα και αποτελεσματικά μέτρα διαχείρισης.

Πραγματικά οφείλουν όσοι συμμετέχουν στη διαδικασία σχεδιασμού του νέου κανονισμού για την αλιεία, να έχουν συναίσθηση των ευθυνών τους. Στο κρίσιμο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα οι αποφάσεις και τα μέτρα που θα παρθούν είτε θα σώσουν την αλιεία ή θα τη βοηθήσουν να καταρρεύσει. Απ' αυτό θα εξαρτηθεί, οικονομικά και πολιτιστικά, η ζωή χιλιάδων ανθρώπων και των τοπικών κοινωνιών, η βιοποικιλότητα των θαλάσσιων οικοτόπων, καθώς και η επιβίωση των ήδη επιβαρημένων προστατευόμενων θαλάσσιων ειδών.

Παράκτια αλιεία στην Ελλάδα: Για πόσο ακόμα;

Η παραδοσιακή αλιεία στην Ελλάδα, χρόνο με το χρόνο υποβαθμίζεται σημαντικά, προκαλώντας συχνά καταστροφικές επιβαρύνσεις τόσο στην τοπική οικονομία των κοινωνιών στις νησιωτικές και παράκτιες περιοχές της Ελλάδας, όσο και στην ίδια δυνατότητα διατήρησης αυτών των κοινωνιών. Αυτό συμβαίνει επειδή η παράκτια αλιεία αποτελεί μια σημαντική επαγγελματική απασχόληση για τις κοινωνίες των περιοχών αυτών. Στην Ελλάδα όμως δεν υπάρχει ολοκληρωμένο πλαίσιο για την αειφορική διαχείριση της αλιείας γενικότερα. Ενώ όσον αφορά την παράκτια αλιεία η οποία αποτελεί μια οικονομική δραστηριότητα που δεν επηρεάζει τις κεντρικές αγορές στα αστικά κέντρα (αλλά τις μικρές επαρχιακές αγορές στις νησιώτικές και παράκτιες περιοχές) δεν έχει δοθεί καμία μορφή ουσιαστικής στήριξης ή ενίσχυσης από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς.

Παράλληλα επιτρέπεται άτυπα η ανεξέλεγκτη υλοποίηση της βιομηχανικής πλέον μέσης αλιείας (μηχανότρατες), που με τον τρόπο αυτό προκαλεί μακροπρόθεσμα δραματικές επιπτώσεις στα ιχθυαποθέματα αλλά και στα θαλάσσια οικοσυστήματα γενικότερα. Η έλλειψη ουσιαστικού ελέγχου σε συνδυασμό με το σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό και τις μηχανές μεγάλης ιπποδύναμης που χρησιμοποιούνται στη μέση αλιεία και κυρίως στις μηχανότρατες, καθιστούν αθέμιτο τον ανταγωνισμό ανάμεσα στην παράκτια και τη μέση αλιεία.

Η παράκτια και η μέση αλιεία χαρακτηρίζονται από σημαντικές διαφορές όσον αφορά την αλιευτική παραγωγή αλλά και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

Για παράδειγμα μια μηχανότρατα στην οποία εργάζονται 6 άτομα (οι οποίοι εκτός του καπετάνιου, είναι χαμηλόμισθοι Αιγύπτιοι που εργάζονται με ολιγόμηνη σύμβαση), έχει ετήσια αλιευτική παραγωγή 200 τόνους ψάρια.

Στην παράκτια αλιεία, ανάλογη αλιευτική παραγωγή 200 τόνων, μπορεί να γίνει από συνολικά 40 παράκτια αλιευτικά σκάφη, τα οποία δημιουργούν 80-120 θέσεις εργασίας σε κατοίκους των νησιών και παράκτιων περιοχών της Ελλάδας.

Επειδή συχνά δεν είναι ξεκάθαρος στο ευρύ κοινό ο διαχωρισμός ανάμεσα στην παράκτια και τη μέση αλιεία, παραθέτουμε τον παρακάτω πίνακα, ο οποίος τονίζει μερικές ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στα γενικά χαρακτηριστικά αλλά και τις γενικές επιπτώσεις αυτών των κατηγοριών αλιείας.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην υποβάθμιση της παράκτιας αλιείας

1. Μη εφαρμογή συγκεκριμένων κοινοτικών οδηγιών, σημαντικών για την αειφορική διαχείριση των ιχθυαποθεμάτων

Για παράδειγμα σύμφωνα με τον Κανονισμό της Ε.Ε. υπ. αριθ. 1626/94 (αρ. 3), απαγορεύεται η αλιεία με τη χρήση συρόμενων εργαλείων σε περιοχές εντός του ορίου των 3 μιλίων από τις ακτές, ή της ισοβαθούς των 50 μέτρων. Παρόλο που αυτός ο κανονισμός ψηφίστηκε το 1994 δεν έχει εφαρμοστεί μέχρι σήμερα στην Ελλάδα (ο ισχύον κανονισμός π.χ. για τη μηχανότρατα, απαγορεύει την αλιεία εντός του ορίου του ενός μιλίου από τις ακτές). Mε την εφαρμογή αυτού του κανονισμού, θα περιοριζόταν άμεσα η επιβάρυνση που προκαλεί η καθημερινή χρήση της μηχανότρατας στα θαλάσσια οικοσυστήματα, αφού θα απομακρύνονταν από τα ιδιαίτερα παραγωγικά θαλάσσια οικοσυστήματα της παράκτιας ζώνης.

2. Μη εφαρμογή του νόμιμου πλαισίου ελέγχου των αλιευτικών πεδίων και των αλιευμάτων

α. Έλλειψη ελέγχου αλιευτικών πεδίων: παρόλο που η εθνική νομοθεσία καθορίζει τις περιοχές όπου επιτρέπεται να αλιεύουν τα διάφορα αλιευτικά σκάφη, είναι κοινώς παραδεκτό ότι αυτή η νομοθεσία τηρείται μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας και μόνο σε περιοχές όπου υπάρχει κοντινός λιμενικός σταθμός. Έτσι για παράδειγμα οι μηχανότρατες που σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία θα έπρεπε να αλιεύουν σε περιοχές με βάθος περισσότερο από 50 μέτρα και απόσταση πάνω από ένα ναυτικό μίλι από τη στεριά, συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας οι μηχανότρατες "ξύνουν τη στεριά" καταστρέφοντας τα ιδιαίτερα παραγωγικά οικοσυστήματα της παράκτιας ζώνης και προκαλώντας δραματικές επιπτώσεις τόσο στα θαλάσσια οικοσυστήματα όσο και στα ιχθυαποθέματα.

β. Έλλειψη ελέγχου αλιευμάτων: παρόλο που η εθνική και κοινοτική νομοθεσία καθορίζει το ελάχιστο επιτρεπόμενο αλιεύσιμο μέγεθος στα διάφορα είδη αλιευμάτων, η εφαρμογή αυτών δεν ελέγχεται ποτέ, ούτε από τις λιμενικές αρχές αλλά ούτε από τη Διεύθυνση Αλιείας.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ κατά τη δεκαετία του 1950, οι λιμενικοί έκαναν ουσιαστικό έλεγχο στο μέγεθος των αλιευόμενων οργανισμών, σήμερα όμως οι λιμενικοί στην πλειονότητά τους δεν γνωρίζουν να ξεχωρίζουν τα διαφορετικά είδη ψαριών.

3. Η οικονομική ενίσχυση για την απόσυρση των αλιευτικών σκαφών

αποτελεί την κύρια μορφή ενίσχυσης που προσφέρεται από ελληνικής και ευρωπαϊκής πλευράς στην Ελληνική αλιεία. Έτσι σταδιακά εξαφανίζεται μία από τις κύριες μορφές απασχόλησης στις παράκτιες και νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας.

4. Μη-εφαρμογή της νόμιμης αποζημίωσης για τις καταστροφές που προκαλούν στα αλιευτικά εργαλεία τα προστατευόμενα είδη, κυρίως τα ρινοδέλφινα και οι φώκιες.

Ένα από τα αποτελέσματα της υποβάθμισης των ιχθυοαποθεμάτων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, είναι ο αυξανόμενος αριθμός καταστροφών που προκαλούνται από προστατευόμενα είδη (κυρίως ρινοδέλφινα και φώκιες) στα δίχτυα των παράκτιων αλιέων.

Η ελληνική νομοθεσία σύμφωνα με διατάξεις νόμου του 1986, ορίζει την καταβολή αποζημιώσεων για υλικές ζημιές που προκαλούνται από προστατευόμενα είδη στα αλιευτικά εργαλεία. Όμως οι διατάξεις αυτές δεν ενεργοποιήθηκαν ποτέ.

Έτσι συχνά οι ψαράδες, μη-έχοντας τους απαραίτητους οικονομικούς πόρους να αγοράζουν συνέχεια καινούργια δίχτυα (και από τη στιγμή που δεν λαβαίνουν καμίας μορφής αποζημίωση για τις καταστροφές που προκαλούνται στα αλιευτικά τους εργαλεία, από είδη που σύμφωνα με τη διεθνή και εθνική νομοθεσία θεωρούνται προστατευόμενα) στρέφονται αναπόφευκτα κατά των δελφινιών και των φωκών. Πολλές φορές απλώς τα τρομοκρατούν, άλλοτε τα τραυματίζουν ή τα σκοτώνουν, δεν είναι όμως οι αλιείς οι μόνοι υπαίτιοι. Εάν εφαρμόζονταν οι νόμιμες αποζημιώσεις, η κατάσταση θα ήταν πολύ διαφορετική, τόσο για τα προστατευόμενα είδη, όσο και για τους αλιείς.

Διεκδικήσεις από την πλευρά των παράκτιων αλιέων εγείρονται σπάνια, όχι όμως επειδή η παράκτια αλιεία δεν αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, αλλά λόγω των παρακάτω χαρακτηριστικών των παράκτιων αλιέων:

· είναι διασκορπισμένοι σε μικρές ομάδες διάσπαρτοι στην ακτογραμμή της Ελλάδας,

· είναι οργανωμένοι σε πολλούς αλλά μικρούς αλιευτικούς συλλόγους, οι οποίοι είναι γεωγραφικά διασκορπισμένοι και δεν έχουν δυνατότητα οργάνωσης μαζικών δυναμικών κινητοποιήσεων,

· βρίσκονται σε δύσκολη οικονομική κατάσταση, και απασχολούνται πιο πολύ με τα ζητήματα της επιβίωσής τους και λιγότερο με τη νομική και νομοθετική ενίσχυση του επαγγέλματός τους.

Έτσι ενώ συχνά οι μικροί τοπικοί αλιευτικοί σύλλογοι απευθύνουν εκκλήσεις προς τη Διεύθυνση Αλιείας του Υπουργείου Γεωργίας για την ενίσχυση της τοπικής αλιείας, οι εκκλήσεις τους αγνοούνται. Με ανάλογο τρόπο αγνοούνται ακόμα και τα μέτρα που συχνά προτείνουν οι αλιευτικοί σύλλογοι, για τη ορθότερη διαχείριση των αλιευτικών τους πόρων.

Προσθήκη λεζάντας